Bibliotheken ruimen op: bladmuziek verdwijnt uit de schappen
Dit artikel stond eerder in het ND
Waar eens rijen vol bladmuziek stonden, prijken nu ‘gewone’ boeken. In steeds meer bibliotheken verdwijnen muziekcollecties. Het gemis wordt soms opgevangen door online platforms, maar dat is niet altijd een volwaardig alternatief. ‘Het is logisch dat muziekbibliotheken hun langste tijd gehad hebben.’
Oude kerkmuziek nieuw leven inblazen. Dat is waar muziekliefhebber Erik Brasz (62) uit Apeldoorn van droomt. Hij wil dat organisten eenvoudige variaties op eeuwenoude melodieën en vrije orgelstukken weer kunnen spelen tijdens kerkdiensten. Muziek van zeventiende- en achttiende-eeuwse componisten zoals Böhm, Walther en Sweelinck lenen zich daar uitstekend voor, vindt hij.
Jarenlang struinde Brasz de bladmuziekafdelingen van bibliotheken af, op zoek naar goed speelbare stukken, zodat er straks een liturgisch orgelboek op de plank ligt. Maar die zoektocht levert steeds minder op. ‘De muziekafdelingen in Deventer en Enschede zijn verdwenen. In Apeldoorn en vooral in Arnhem is er nauwelijks meer iets te vinden,’ zegt hij. Wat ooit een rijke verzameling was, is nu gedecimeerd.
Afname in bibliotheken door heel Nederland
Uit een rondgang langs grote bibliotheken in het hele land blijkt dat veel instellingen worstelen met hun collectie bladmuziek. Herinrichting en een tanende belangstelling voor muziekliteratuur zorgen ervoor dat bibliotheken zich beraden op de huidige collectie. Op dit moment zijn er nog twintig tot dertig grote bibliotheken die bladmuziek aanhouden, de kleinere instellingen hebben de collectie al afgestoten, vertelt Anne Marie Roetgerink, bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Muziekbibliotheken (NVMB).
Dat gold bijvoorbeeld voor Roermond die alle bladmuziek verkocht aan particulieren. Inwoners van de Limburgse stad kunnen nog wel partituren lenen, maar moeten die vooraf aanvragen zodat de muziekboeken van elders opgestuurd kunnen worden.
Arnhem kampt met het wegvallen van provinciale subsidies waardoor de bibliotheek zich nu beraadt op de toekomst van de partituren. Amsterdam behoudt voorlopig de collectie dankzij de nabijheid van het conservatorium. Studenten lenen en kopiëren bladmuziek, vertelt de woordvoerder van de bibliotheek
De bibliotheek in Rotterdam verkleint de komende maanden haar collectie muziekboeken van 40.000 naar 11.000 stuks. Vooral klassieke werken blijven behouden, vertelt Erica van Buchem, teamleider Collectie en Kennisdeling. ‘We merken dat pianomuziek in het populaire genre veel wordt geleend.’ Daarnaast wil de bibliotheek de collectie actiever onder de aandacht brengen. ‘Als bijvoorbeeld het festival North Sea Jazz plaatsvindt, willen we bijpassende bladmuziek promoten. Zo betrekken we het publiek meer bij onze collectie. Vroeger was dat niet nodig, maar tegenwoordig wel.’ Om te voorkomen dat zeldzame bladmuziek verloren gaat, overweegt de bibliotheek deze onder te brengen bij de Nederlandse Vereniging van Muziekbibliotheken (NVMB).
Financiën
Toen pianist Thieu Visser (75) uit Deurne nog bij Philips werkte, bezocht hij regelmatig de muziekafdeling in de bibliotheek van Eindhoven. ‘Die besloeg een hele etage,’ vertelt hij. ‘Er was een grote collectie cd’s, bladmuziek en zelfs een keyboard in een aparte kamer waarop je kon oefenen.’ Omdat de financiële middelen van Visser beperkt waren, kopieerde hij thuis lesmethodes. Ook leende hij partituren. ‘Ik nam populaire muziek mee naar huis om te kijken of het iets was. Denk aan de Beatles, Jacques Brel en Leonard Cohen.’ Nadat hij les kreeg, veranderde zijn muzieksmaak. ‘De pianoles richtte zich op klassieke muziek en de aanschaf van een Pleyel (hoogwaardige huiskamer-piano, red.) volgde. Vooral Bach had mijn interesse.’ In de loop van de jaren leende Visser steeds minder bij de bibliotheek. ‘Toen ik ruimer in m’n financiële jasje kwam te zitten, kocht ik alle bladmuziek, ook de eerder gemaakte kopieën verving ik. De losse blaadjes vond ik niet handig. Tegen mijn vrouw zei de verkoopster dat ik zoveel kocht dat ik een leven nodig had om alles te spelen.’ De Eindhovense bibliotheek bezit op dit moment geen bladmuziek meer, laat Annie Maessen, medewerker van de bibliotheek weten.
De Groningse oplossing
De Groningse bibliotheek Forum koos jaren geleden voor een pragmatische aanpak. ‘Op onze muziekafdeling zat vroeger een muziekbibliothecaris die gek was op klavecimbelmuziek,’ vertelt collectiespecialist Marc Rupert. ‘Het gevolg daarvan was dat we bijvoorbeeld veel muziek voor dit instrument hadden. Maar dat leverde weinig op: die muziek werd weinig geleend.’ Door een verhuizing naar een andere locatie koos de bibliotheek voor een andere werkwijze. ‘We werken aan een collectie met populaire stukken voor veel gebruikte instrumenten. Daarnaast kopen we lesmethoden in,’ licht Rupert toe. ‘Sindsdien hebben we prachtige uitleencijfers.’ Uit de top-tien van de meest uitgeleende muziekboeken van deze bibliotheek blijkt dat bladmuziek voor piano het meest populair is. Klassieke muziek ligt kennelijk minder goed in de markt, want het grootste deel van de geleende muziek bestaat uit partituren van popmuziek.
De afnemende belangstelling voor bladmuziek bij de bibliotheek wijt Rupert vooral aan internet. ‘Er zijn websites waar mensen gratis bladmuziek kunnen halen. Toch staat daar niet alles op. De bekende stukken of de partituren van oude meesters. Maar bladmuziek van meer onbekende, moderne schrijvers vind je er niet.’ Daarmee ontstaat er dus een verarming in de kennis van bladmuziek.
Online concurrentie
Ook pianist Thieu Visser richt zijn pijlen nu op het internet. ‘Doordat steeds minder fysieke winkels bladmuziek gaan verkopen, koop ik tegenwoordig alles online, denk aan websites zoals Amazon of Noviscore, een Franse site met veel chansons. Ook de Piano Bar muziek van Susi Weiss vind ik leuk.’
Organiste Ada Jansen-Versluis heeft een andere aanpak. Ze bekijkt de partituren online op imslp.org (International Music Score Library Project) om een beeld te krijgen van de muziek, maar schaft liever de papieren versie aan. ‘Online vind ik de prijzen vaak te hoog naar mijn zin. Ik kom graag bij uitgeverij Den Hertog, die onbekende tweedehands bladmuziek aanbiedt tegen een redelijk tarief,’ licht ze toe. Van lenen bij de bibliotheek ziet ze af: ‘Ik ben liever eigenaar van de stukken. Hoewel ik eerder nog weleens bij de bibliotheek in Utrecht leende, is het parkeren lastig en duur geworden. Dat helpt niet mee.’
De bekende Groninger organist Sietze de Vries (51) ziet onder de jongere generaties die hij lesgeeft ook veel online gebruik. ‘Ze spelen veel van de iPad, dus het is logisch dat muziekbibliotheken hun langste tijd gehad hebben.’ Zelf put hij uit een grote eigen papieren collectie. ‘Als ik bij wijze van uitzondering wel iets zoek, kan ik het bijna altijd online vinden.’
Hoewel bibliotheken boeken uitlenen via een app heeft, is het digitaliseren van bladmuziek niet zo eenvoudig als bij boeken, legt Anne Marie Roetgerink van de Nederlandse Vereniging voor Muziekbibliotheken uit. ‘Dat komt omdat bladmuziek internationaal wordt uitgegeven. Je hebt dus te maken met allerlei internationale wetgeving van auteursrecht (componisten, uitgevers, arrangeurs, etc). Per titel en per land moet een licentie worden geregeld. Bovendien is het digitaal kopiëren van bladmuziek makkelijker dan bij gewone boeken, wat uitgevers huiverig maakt.’ Een deel van de bladmuziek is inmiddels wel online ondergebracht, zegt Roetgerink. ‘Op e-Musidesk is een beginnende collectie digitale partituren beschikbaar.’
Volwaardig alternatief?
Erik Brasz merkt dat zijn zoektocht naar bladmuziek online lastiger is dan verwacht. ‘Bij muziekwebsite Musescore moet ik een abonnement afsluiten, terwijl ik in de bibliotheek kosteloos bladmuziek kon doorzoeken naar geschikte stukken,’ zegt hij. Ook vindt hij op internet regelmatig kleine verschillen in dezelfde muziekstukken. ‘Het is op die manier lastig om de originele uitgave te vinden,’ licht hij toe. ‘En voor mijn project is het ondoenlijk om alles zelf te kopen.’
Brasz pleit niet voor een teruggang in de tijd door opnieuw grote collecties bladmuziek aan te leggen. ‘Ik vind dat alle – ook zeldzame – bladmuziek op een bepaalde manier toegankelijk zou moeten zijn voor de liefhebber. Denk bijvoorbeeld aan één of twee locaties waar je alle afgestoten bladmuziek uit het hele land alsnog kunt raadplegen. Ik vind het opmerkelijk hoeveel moeite ik moet doen voor muziek uit de bundel Momenta Musica Neerlandica (klaviermuziek uit de zestiende en zeventiende eeuw, red.), terwijl dit vroeger toch een gangbare reeks was.’
Een centrale locatie voor afgestoten bladmuziek zou inderdaad een uitkomst zijn, bevestigt Roetgerink. ‘Voor gewone boeken biedt de Koninklijke Bibliotheek die mogelijkheid, maar deze instelling biedt dat (vooralsnog) niet voor bladmuziek.’ Om waardevolle bladmuziek te behouden, richtte de landelijke vereniging vorig jaar een werkgroep op die zoekt naar een geschikte bewaarplek. Vooralsnog is die nog niet gevonden.
Waardeer dit artikel!
Jouw steun maakt onafhankelijke journalistiek mogelijk! Dit artikel las je gratis, maar het schrijven kostte tijd en onderzoek. Wil je bijdragen aan diepgaande journalistiek? Met een kleine donatie – bijvoorbeeld €2,50 – help je mij om dit werk voort te zetten.
Elke bijdrage, groot of klein, maakt een verschil. Dank je wel!
