‘We gaven onze tienden, maar de kerk sprong rommelig om met de giften’
Dit artikel stond eerder in het ND
Ze schrapte soms boodschappen om trouw haar tienden te geven. Maar Joke begon te twijfelen toen ze zag hoe de kerk met het geld omging. Wat betekent geven volgens de Bijbel, en hoe hoort de kerk daarmee om te gaan?
Joke* (62) gaf jarenlang tienden aan haar kerk. Maar het vertrouwen brokkelde af toen ze merkte dat de kerk rommelig omsprong met geld. ‘Op een gegeven moment vroegen we ons af: is ons geld wel goed terechtgekomen, of ergens blijven steken?’
Veel christenen geven via Actie Kerkbalans, collectes of periodieke giften. Maar wat hoor je te geven? En hoe moet de kerk met de giften omgaan?
Hoeveel geven kerkgangers eigenlijk?
De gemiddelde gift per huishouden via de Actie Kerkbalans ligt tussen de 220 en 350 euro per jaar, vertelt Joost Schelling, directeur van VKB Kerkrentmeesters. Die organisatie ondersteunt onder meer de landelijke coördinatie van de Actie Kerkbalans.
Schelling ziet de laatste jaren een duidelijke trend: het aantal deelnemende huishoudens daalt, onder meer door krimp, vergrijzing en ontkerkelijking. Corona heeft dat proces versneld. Tegelijkertijd geven de overgebleven donateurs gemiddeld méér – al blijft dat bedrag achter bij de inflatie. Daardoor blijft de totale opbrengst binnen de Protestantse Kerk vooralsnog redelijk stabiel.
‘We zien ook mensen die niet meer naar de kerk komen, maar nog wél geven,’ zegt Schelling. ‘Toch haken zij op termijn vaak af als er helemaal geen contact meer is. Alleen een jaarlijkse acceptgiro is niet genoeg.’
Regionale verschillen spelen ook mee. In Zuid-Nederland daalt het aantal toezeggingen harder dan elders in het land. Dat komt omdat in protestantse gemeenten het gemiddelde giftbedrag per huishouden doorgaans hoger ligt dan in katholieke parochies, waar andere gewoonten gelden.
‘In katholieke kerken is het geven meer gekoppeld aan concrete momenten,’ legt Schelling uit. ‘Voor een uitvaart of huwelijk is het normaal om een bedrag te vragen. Ook hebben katholieke kerken inkomsten via de verkoop van bijvoorbeeld kaarsen. In protestantse kerken gebeurt dat minder snel.’ De katholieke bisdommen in het zuiden – zoals Breda, Den Bosch en Roermond – kampen bovendien met een snellere ontkerkelijking. In het noorden daarentegen is katholiek-zijn vaker een bewuste keuze. ‘Dat kan juist leiden tot meer betrokkenheid,’ zegt Schelling.
Digitaal geven tijdens de dienst
Ook het collecteren veranderde de afgelopen jaren. De collectezak is nog niet verdwenen, maar QR-codes en geefapps rukken op – versneld door de lockdowns tijdens de coronapandemie. Kerken die overstapten op digitale vormen van geven, zagen vaak een flinke stijging in hun opbrengsten. Zo meldde de Protestantse Gemeente Utrecht in 2024 een collecte-opbrengst die 76 procent hoger lag dan in 2019 – toen ze nog niet met digitaal geven werkten.
Oprichter Henrik Wienen van DonkeyMobile ziet bij 550 deelnemende kerken dat inmiddels meer dan de helft van de wekelijkse collecte via hun app binnenkomt. Het gemiddelde bedrag per individuele collecte ligt op €4,10 voor gemeenteleden; gasten geven gemiddeld €5,20. Gemiddeld komen we op iets meer dan dertien euro per dienst.’ vertelt Wienen. Gasten zijn vaak aanwezig op hoogtijdagen, dan zijn mensen eerder geneigd om iets extra’s te geven.’
Ook de Givt-app wordt veel gebruikt: zo’n 1100 tot 1200 kerken maken er gebruik van. Volgens oprichter Sjoerd van Oort komt de gemiddelde opbrengst per dienst neer op circa €12,50. Bij één collecte is dat doorgaans 14 euro, bij twee collectes €5,80 per stuk, bij drie €3,60. Van Oort: ‘Digitaal wordt structureel meer gegeven dan contant, omdat mensen niet worden beperkt door wat er op dat moment in hun portemonnee zit.’
Joost Schelling van VKB Kerkrentmeesters herkent dit patroon. ‘Een Tikkie van 50 cent voelt gek, dat voelen mensen ook bij het collecteren vanuit een kerkapp. Daarnaast helpen apps met voorgestelde bedragen. Dat alles zorgt ervoor dat het gemiddelde geefbedrag stijgt.’ Naast DonkeyMobile en Givt gebruiken veel kerken ook de Appostel-app.
Wat geef je aan de kerk?
Joke* groeide op in een gereformeerd gezin waar het geven aan de kerk vanzelfsprekend was: haar ouders gaven jaarlijks een vast bedrag. Pas toen ze met haar man overstapte naar een pinkstergemeente, maakte ze kennis met het idee van tienden: tien procent van het bruto-inkomen als gift aan God. ‘Ik kreeg een persoonlijke relatie met de Heer en wilde alles voor Hem doen,’ vertelt ze. ‘Ook als het om geld ging.’ Soms betekende dat aan het eind van de maand zuinig eten, omdat het geld op was.
In diezelfde periode begonnen ook de twijfels. ‘Er werd jarenlang ingezameld voor een bouwfonds, maar de plannen veranderden voortdurend. We weten nog steeds niet of het geld uiteindelijk goed terecht is gekomen.’
Na een verhuizing kwam het echtpaar opnieuw terecht in een gemeente die het geven van tienden actief stimuleerde. ‘Een aanzienlijk deel van de leden leeft rond het sociaal minimum. Maar als ik dan zie dat er veel luxe uitgaven worden gedaan, vraag ik me af: moeten we het bij tienden niet óók hebben over hoe we dat geld besteden?’
Die twijfel groeide na een collecte in haar gemeente, waarbij het grootste deel van de opbrengst naar de eigen kerk ging, bedoeld voor de aanschaf van een professioneel koffiezetapparaat. Slechts een klein deel ging naar een diaconaal project. ‘Dat voelde uit verhouding. We hebben uiteindelijk het volledige bedrag via een andere route aan het project geschonken.’
Joke en haar man stopten niet met geven, maar veranderden hun aanpak. Ze schenken nu tweehonderd euro per maand aan hun gemeente, en geven daarnaast aan zending en diaconaat. ‘De tienden in de Bijbel gingen ook over belasting. Tegenwoordig betalen we belasting aan de overheid, waaruit onder meer sociale voorzieningen bekostigd worden. Dat zien wij ook als een vorm van diaconaat.’
Joost Schelling van VKB Kerkrentmeesters ziet in protestantse kerken juist een tegenovergestelde houding. ‘Daar wordt zelden structureel gesproken over tienden. Geven is vrijwillig, naar draagkracht. Tegelijk hoor ik van jongere gevers juist vaker de vraag: wat is normaal? Duidelijkheid over doelen helpt, dat zie je bij goede doelen ook. En het werkt: mensen geven meer als ze weten waar de opbrengst heen gaat.’
Theoloog Leon van den Broeke pleit voor bewustwording. ‘In de Bijbel gaat het over het geven van een tiende van je oogst, delen en onderlinge solidariteit. Denk aan de collecte voor de moedergemeente in Jeruzalem. En geven is meer dan geld alleen, ook je tijd en talent hebben financiële waarde, vormen een gift. De kernvraag is uiteindelijk: wat mag het Evangelie jou kosten?’
Hoe verantwoord je als kerk de giften?
Volgens Van den Broeke en Schelling moeten kerken zakelijk én geestelijk omgaan met geld. ‘Nu zie je vaak dat kerken doorschieten: het is óf een begroting die gedicht moet worden of er wordt helemaal niet over de relatie God en geld gesproken,’ zegt Van den Broeke. Schelling vult aan: ‘Welk doel heb je voor ogen? Gaat het om het overeind houden van een gebouw, of om het uitdragen van het Evangelie?’ Van den Broeke: ‘Succes betekent niet automatisch dat je als kerk “veel op de bank” hebt staan; het kan ook zijn dat je veel investeert in zending, diaconaat en missionaire projecten.’
Transparantie helpt om het vertrouwen van de gemeenteleden te behouden. Schelling: ‘Stel als gemeentelid vragen over de besteding van het geld. Als we dat niet doen, groeit de mist en daarmee het wantrouwen. Er is niet voor niets een begroting. En kerken met een ANBI-status zijn wettelijk verplicht hun jaarrekening openbaar te maken.’
‘Als een kerk kiest voor een duur koffiezetapparaat, leg dan uit waarom,’ zegt Schelling. ‘Misschien gaat het apparaat lang mee en bespaart het de koster veel tijd. Dán begrijpen mensen het, ook als het bedrag fors voelt.’
Zowel Van den Broeke als Schelling pleiten voor meer duidelijkheid vanuit kerkenraden over waar geld naartoe gaat. ‘Een kerkdienst houden kost al snel zo’n 350 euro,’ zegt Schelling. ‘Laat dat zien, maak het concreet. In een gemeente in Amersfoort-Noord presenteren ze de Actie Kerkbalans als een soort Netflix-abonnement. Met X euro per maand houd je de kerk mede in stand.’
* De naam van Joke is om privacyredenen gefingeerd
Waardeer dit artikel!
Jouw steun maakt onafhankelijke journalistiek mogelijk! Dit artikel las je gratis, maar het schrijven kostte tijd en onderzoek. Wil je bijdragen aan deze journalistiek? Met een donatie help je mij om dit werk voort te zetten.
Elke bijdrage, groot of klein, maakt een verschil. Dank je wel!
