Tijd voor een medicijn-APK? ‘Ik slik deze pillen al vijftien jaar, maar is dat eigenlijk nog nodig?’
Dit artikel stond eerder in het ND
Veel Nederlanders slikken dagelijks medicatie, maar zijn die medicijnen nog wel nodig? Vroeger bespraken arts, apotheker en patiënt dit vaker dan nu. Hoe weet je of je aan de bel moet trekken?
Toen Margé Buitinga-Ploegman (70) uit Enschede in 2010 een TIA kreeg, zat ze meteen in de medische molen. ‘Voor je het weet, krijg je bloedverdunners en cholesterolverlagers voorgeschreven. Zo begon ik met simvastatine, een medicijn dat mijn cholesterol moet verlagen.’
Bijna 2,5 miljoen Nederlanders slikken dagelijks meer dan drie pillen, en 400.000 mensen nemen zelfs meer dan tien medicijnen per dag. Vooral ouderen gebruiken meerdere medicijnen tegelijk, een fenomeen dat polyfarmacie wordt genoemd.
Volgens de Stichting Farmaceutische Kengetallen gebruikten in oktober 2023 zo’n 6,7 miljoen Nederlanders een oraal geneesmiddel.
Bij ouderen komt polyfarmacie het vaakst voor: gemiddeld 317 op de 1000 verzekerden van 65 jaar en ouder gebruiken vijf of meer medicijnen tegelijk. In Groningen ligt dat cijfer het hoogst (351 per 1000), terwijl ’t Gooi het laagste aantal kent (278 per 1000).
Medicatiebeoordeling
Maar geneesmiddelen zijn geen snoepjes: verkeerd gebruik kan leiden tot bijwerkingen, verminderde werking of gevaarlijke interacties tussen medicijnen.
Zelfs een simpele paracetamol kan de werking van andere medicijnen beïnvloeden. Het kan bijvoorbeeld een wisselwerking hebben met bloedverdunners zoals warfarine. Het risico op bloedingen neemt daardoor toe, vooral bij langdurig gebruik of bij het innemen van hogere doseringen. De gevolgen kunnen fors zijn.
In 2017 sloeg de Patiëntenfederatie alarm: 49.000 mensen werden jaarlijks opgenomen door verkeerd medicijngebruik. De helft daarvan zou te voorkomen zijn geweest. 75-plussers hebben vier keer zoveel kans op ziekenhuisopname door medicatiefouten dan 55- tot 64-jarigen.
Daarom moeten arts, apotheker en patiënt geregeld om tafel. Voldoet de medicatie nog? Wat ervaart de patiënt? Is het veilig om door te slikken? Er is echter een grote ‘maar’. Het aantal medicatiebeoordelingen neemt sinds 2017 af, mede door tijdgebrek en onvoldoende vergoeding. Door vergrijzing loopt de druk bij apothekers op, licht Dennis Mulkens van de Apothekersorganisatie toe. Toch is zo’n check cruciaal, want veel patiënten blijven jarenlang dezelfde pillen slikken zonder te weten of ze nog nodig zijn. En bij het ouder worden verandert het lichaam – zo bestaat het lichaam van ouderen uit meer vet en minder vocht.
Nooit contact
Maar uit een onderzoek van Patiëntenfederatie Nederland in 2023 blijkt dat een op de zes Nederlanders die medicijnen gebruiken, nooit contact heeft met een arts of apotheker over hun medicatie.
Sinds de TIA slikt Margé Buitinga de medicatie dagelijks, zonder dat er ooit iemand aan heeft getwijfeld of het nog nodig is. ‘Laatst pakte ik een oude bijsluiter erbij. Daar stond in dat je het gebruik van simvastatine bespreekbaar moet maken als je vrouw bent en ouder dan zeventig jaar. Nu ben ik én vrouw én zeventig. Tegelijk denk ik: mijn huisarts weet dat toch ook? Waarom hoor ik daar dan niets van?’
Toch heeft ze het nooit met haar huisarts besproken. ‘Ik ga twee keer per jaar naar de praktijkverpleegkundige, maar dit onderwerp is nooit ter sprake gekomen. Alleen een keer toen ik met mijn huisarts overlegde of ik misschien rode rijsttabletten van de drogist kon proberen. Maar stoppen met simvastatine? Daar hebben we het nooit over gehad.’
En dat is precies waar de twijfel zit. ‘Ik weet dat de medicijnen bedoeld zijn om een herseninfarct te voorkomen. Ik heb jarenlang als ambulant begeleider gewerkt met mensen met niet aangeboren hersenletsel (NAH), ik wéét wat de gevolgen kunnen zijn. Dat maakt het eng om te stoppen. Wat als ik zonder die pillen toch een herseninfarct krijg?’
Toch wringt er iets. ‘Ik ken ook mensen die deze medicatie slikten en alsnog een hersenbloeding kregen. Verder heb ik soms last van ‘medicatiemoeheid’. En het voelt gek dat er nooit iemand uit zichzelf zegt: ‘Hé, je slikt dit nu al 15 jaar, moeten we eens kijken of het nog nodig is?’ Misschien moet ik het toch eens met mijn arts bespreken. Maar ja, daar heb ik meestal een meer technisch gesprek… Hoe begin je dan?’
Verantwoordelijkheid
De twijfel die Margé ervaart, is niet uniek. Meer mensen komen in de verleiding om hun medicijnen af te bouwen, wat soms leidt tot nare gevolgen – zoals het te snel afbouwen van antidepressiva. Maar wanneer kun je dan wel die stap nemen, wanneer is de medicatie niet meer nodig? En wiens verantwoordelijkheid is het om dit gesprek te starten? ‘Zowel de patiënt, arts als apotheker hebben die verantwoordelijkheid,’ zegt Dennis Mulkens van Apothekersorganisatie KNMP. ‘Naarmate je ouder wordt, veranderen je zorgbehoeften. Het is belangrijk om nieuwe vragen of zorgen te delen met je zorgverleners, zodat je behandeling goed blijft aansluiten bij je situatie.’
Maar ook arts en apotheker moeten alert blijven, zeker als patiënten ouder zijn dan 75 jaar, licht hij toe. ‘Daar zijn specifiek richtlijnen voor.’
Volgens Mulkens wordt medicatie regelmatig beoordeeld. ‘Dit komt aan de orde in consulten met de patiënt, zoals met jaargesprekken, medicatiebeoordeling of tussentijdse gesprekken en de apotheker heeft hierover intercollegiaal overleg met de huisarts.’
‘Mensen die langdurig medicijnen gebruiken, horen regelmatig opgeroepen te worden voor controle’, erkent Daphne Laeijendecker, woordvoerder van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). ‘Cholesterolverlagers stem je echter af en slik je vervolgens je verdere leven door. Toch zou dit aan de orde kunnen komen tijdens controles van hun hart- en vaatziekten.’
Wat moet je doen?
Wat moeten langdurige medicijnslikkers doen als ze al een tijd niets hebben gehoord van hun arts of apotheker? ‘Sta bewust stil bij het geneesmiddelgebruik: gaat het nog goed, ben ik tevreden over het effect? Heb ik knelpunten, vragen, zorgen of twijfels over mijn medicijnen?’ zegt Mulkens.’Blijf daar niet mee zitten en geef dit aan bij uw apotheker en apotheekteam of uw huisarts. Schroom niet om bij de apotheek binnen te lopen.’
En dat is zeker van belang als patiënten veranderen van medicatie of in een andere gezondheidssituatie terechtkomen, licht de woordvoerder toe. ‘Zo moet bij een verminderde nierfunctie de dosering soms aangepast worden. Andere medicijnen hebben een wisselwerking met elkaar, dit geldt ook voor medicijnen die niet op recept verkrijgbaar zijn, waardoor dit aan de aandacht van de apotheker ontsnapt.’
Ook op de website van Thuisarts staat nuttige informatie, zegt Laeijendecker, van het Nederlands Huisartsen Genootschap. ‘Patiënten die twijfelen over medicijngebruik kunnen daarover altijd een afspraak maken met hun huisarts.’
Medicijn-apk
Als het aan de Patiëntenfederatie ligt, moet iedereen die langer dan een jaar medicijnen gebruikt, in gesprek gaan met arts of apotheker. ‘Noem het een medicijn-apk,’ aldus Dianda Veldman, directeur-bestuurder Patiëntenfederatie Nederland.
Margé Buitinga-Ploegman had geen idee dat jaarlijks overleg over medicijngebruik wordt aangeraden. ‘Dat heb ik nooit gehoord’, zegt ze.
Bij haar volgende bezoek aan de praktijkverpleegkundige wil ze het daarom ter sprake brengen. ‘In de loop der jaren zijn er steeds meer medicijnen bij gekomen, voor diabetes en mijn ogen. En eerlijk gezegd lees ik de bijsluiters niet zo vaak. Het lijkt me verstandig eens goed na te gaan of alles nog nodig is.’
Medicijncheck: zo pak je het gesprek met je arts aan
Slik je al een tijdje medicijnen en vraag je je af of dat nog wel nodig is? Of wil je weten of er een beter alternatief is? Wacht niet af, maar trek zelf aan de bel bij je huisarts of apotheker. Zo pak je het aan:
Maak een overzicht – Schrijf op welke medicijnen je gebruikt, inclusief zelfzorgmiddelen en supplementen. Noteer ook bijwerkingen of twijfels.
Plan een afspraak – Vraag om een medicatiecheck bij je huisarts of apotheker. Dit kan tijdens een controle of als aparte afspraak.
Stel vragen – Denk aan:
Heb ik al deze medicijnen nog nodig?
Zijn er alternatieven of lagere doseringen?
Wat zijn de bijwerkingen en risico’s?
Kan ik veilig stoppen met bepaalde medicatie?
Bespreek veranderingen – Gewichtsschommelingen, nierproblemen of een zwangerschap kunnen invloed hebben op je medicatie.
Waardeer mijn werk!
Jouw steun maakt onafhankelijke journalistiek mogelijk! Dit artikel las je gratis, maar het schrijven kostte tijd en onderzoek. Wil je bijdragen aan deze journalistiek? Met een kleine donatie – bijvoorbeeld €2,50 – help je mij om dit werk voort te zetten.
Elke bijdrage, groot of klein, maakt een verschil. Dank je wel!
